Verzetsgroepen tijdens de 2e Wereldoorlog 

Uit Mandiêlig april 1995

A. Metselaar.

"In de nacht van 18 op 19 juni werd de school (te Fort) in brand gestoken door een aantal mannen uit Alteveer. 

Onder hen bevond zich onder anderen Hendrikus (Rieks) Zomer, die leiding gaf aan de verzetsgroep Rieks", zo lezen we in de laatste Mandiêlig van 1994. De lezing sluit aan bij wat in de volksmond steeds over de groep rond. 

Rieks Zomer is gezegd, maar doet de geschiedenis tekort. De Knokploeg Rieks bestond toentertijd nog niet en de groep die wel bestond, bestond niet uit vijf mannen van Alteveer. Omdat de mythologisering rond Rieks Zomer een 
goed begrip van de gang van zaken in de Tweede Wereldoorlog in de weg staat, bij deze een overzicht van de verzetsgroepen in en rond Alteveer.

Op 16 april 1943 werd de Plaatselijk Bureauhouder van Zuidwolde overvallen. Daarmee werd het voor de buitenwacht duidelijk dat er wat broeide in deze contreien. Het waren Rieks Zomer, Jan Leijssenaar en enkele onderduikers, die 
niet langer stil wilden zitten en afwachten. Er moest wat gebeuren, zo vonden ze. Op 4 juni 1943 voerden de gebroeders Gootjes van de KP - Middelstum een geruchtmakende overval uit op het distributiekantoor van het Friese 
Langweer. Nadien zwierven de overvallers alle kanten uit, om aan arrestatie te ontkomen. Koos Gootjes en Jan Steen ("Tom") streken neer in het gezichtsveld van de groep in en rond Alteveer. Samen vormden ze vanaf toen wat Jan Naber in "Het Grote Gebod", een geschiedschrijving en herdenkingsboek van de LO (de Landelijke Hulp aan Onderduikers) en KP in Nederland, de KP - De Krim noemt, omdat vooraanstaande groepsleden in De Krim ondergedoken zaten. Jan Leijssenaar en Rieks Zomer hadden een ondergeschikte rol in die groep. Koos en Tom waren leden met veel invloed, er was nog een zekere "Jacques" bij en ook de onderwijzer Gerrit Boerma maakte deel uit van de groep. Los van Jan Leijssenaar en Rieks Zomer waren het allemaal onderduikers van elders.

De KP - De Krim was een actieve groep, die zich niets aantrok van overleg met andere groepen, en tot acties overging, waar andere groepen van terugschrokken. Jan Naber, één van de latere topmensen van de KP in Drenthe, wist zich deze groep te herinneren als een wilde bende. Behalve de school in Fort, stak de groep ook de blikfabriek te Hoogeveen in brand. Het meest geruchtmakend was wel hun overval van 29 juli 1943 op het gemeentehuis en distributiecentrum van Schoone beek. Door ondoordachtheden mislukte de overval. De gevolgen waren verschrikkelijk.

De overvallers kwamen aan het schieten en doodden de burgemeester en twee van zijn ambtenaren. De reactie van de bezetters was keihard.

Er stierven zes mensen als represailleslachtoffers, onder wie Adriaan Baas, notaris Mulder en jonkheer De Jonge uit Hoogeveen. De KP - De Krim viel niet lang daarna uit elkaar, na een mislukte bomaanslag op het arbeidsbureau in 
Emmen. Tom en Koos vertrokken weer naar Groningen. Koos stierf op 11 februari 1944 in een vuurgevecht, Tom emigreerde later naar Tasmanië.

Uitgebreide achtergrondinformatie over wat hierboven in het kort werd beschreven, is te vinden in het boekje "Fascisme en verzet - De NSB in de gemeente Hoogeveen". In het boekje "Op de drempel van de hel - 
Hollandscheveld in de greep van de SS", is het vervolg van de activiteiten van Rieks Zomer en Jan Leijssenaar opgenomen. Op 29 september 1943 deed Jan een mislukte poging het distributiekantoor te Zwinderen te beroven. 

Daarna hielden hij en Rieks zich nog wel bezig met de hulp aan onderduikers, maar bleef het KP - werk liggen. In april 1944 kreeg Arie (Hemke van der Zwaag) de opdracht van de landelijke leiding om alle KP's onder te brengen in een provinciaal verband. Jan en Rieks waren bereid tot samenwerking, maar hadden nog geen ploeg om zich heen. In de zomer van 1944, een jaar na het uiteenvallen van de KP - De Krim, werd de KP - Rieks gevormd. Het doel van deze knokploeg, nu dus wel met Rieks Zomer als leider, was het opvangen van wapens, die gedropt zouden worden door geallieerde vliegtuigen.

In september en begin oktober werden de mannen ingezet bij het opvangen van wapens in het Mantingerzand en het Aalderveld. Rieks Zomer, Jan Leijssenaar, Arend Bos en Bartus Knegt, vier inwoners uit het oude veen gebied Alteveer/Kerkenveld/omgeving Riegshoogtendijk, waren de enigen uit de naaste omgeving. De andere ploegleden, allen bij naam bekend, waren onderduikers van elders. Het onderbrengen en het verspreiden van de gedropte wapens was de belangrijkste taak van deze ploeg. Daarnaast bleef Rieks actief in de hulp aan onderduikers, waarvoor hij weer andere mensen als steun had. Een groepje zorgde met een geheime zender voor contact met 
Londen. Zo had Rieks voor ieder doel in feite weer een eigen groep mensen om zich heen en zo werd voorkomen dat teveel mensen van elkaars activiteiten op de hoogte waren, wat bij arrestatie funest zou zijn. De KP - Rieks stond direct onder verantwoordelijkheid van Arie en had amper of geen contact met andere knokploegen. Dit was nog vanwege die erfenis van KP - De Krim, de slechte naam die het verzet rond Alteveer had in de ogen van de andere knokploegen.

In september 1944 gaf de Nederlandse regering in Londen opdracht tot het vormen van de Binnenlandse Strijdkrachten. Er waren strubbelingen tussen de OD (Ordedienst), een organisatie van oud"'militairen die pas na de 
bevrijding actief wilden worden, en de LKP (Landelijke Knokploegen), actievelingen gedurende de bezetting, over de te verdelen machtsposities. Uiteindelijk ontstond in Zuid-Drenthe een hele - wonderlijke situatie. Officieel waren alle KP-ers opgegaan in de BS. Tal van streekgenoten werden benaderd om deel te nemen aan die BS.

Mannen die voordien geen deel uitmaakten van de KP. In Elim en Hollandscheveld werden ploegen opgestart door onder meer Jan Kats en Offeringa van de marechaussee. Ook in Zuidwolde werden mensen benaderd voor de BS. De leiding was officieel in handen van een Plaatselijk Commandant, die weer verantwoording schuldig was aan een 
Districts Commandant. Maar..... de oude KP - Rieks rond Rieks Zomer accepteerde niet dat Rieks geen regionale functie had en ging onder leiding van Rieks zijn eigen weg. In februari 1945 kregen KP-ers van Rieks de vuurdoop tijdens een overval op een kamp bij Aaiden. Die overval wordt beschreven in een in april '95 te verschijnen boekje over de bevrijding van Hollandscheveld en omstreken. Ook andere voormalige KP-ers waren bij die overval betrokken. Het werd een mislukRing. Er viel een dode en twee zwaargewonden wisten ternauwernood te ontkomen. Deze actie was 
niet naar wens van de BS-autoriteiten, maar gebeurde toch. Na de bevrijding bleef Rieks contact houden met de BS-ploegen die door zijn vroegere KP-mensen werden geleid. Een ploeg als die van Hollandscheveld weigerde uiteindelijk nog met de leiding uit Hoogeveen samen te werken en tal van leden traden uit. Op Elim ging dat al evenzo. De ploegen werden opgeheven.

Rieks Zomer voelde zich ook geïsoleerd binnen de ARP, de partij waarvoor hij actief was. Dit leidde ertoe dat hij in 1946 bij de, gemeenteraadsverkiezingen als lijsttrekker optrad van een eigen AR-fractie, gesteund door kiezers uit 
Alteveer en Hollandscheveld. Hij veroverde zo een zetel in de gemeenteraad van Hoogeveen. Jammer dat die bevrijding en alles wat er om heen speelde zo teleurstellend moest verlopen. Eigenlijk waren het allemaal naweeën 
van de mislukte overval te Schoonebeek. Eenmaal het vertrouwen van anderen kwijt, moest Rieks steeds weer accepteren dat anderen leiding namen waar zijn ploeg vond dat die hem toekwam. Vanuit de ene teleurstelling werd 
de voedingsbodem geboren -voor de volgende.

Tot zover een kort overzicht van de ploegen rond Rieks Zomer. Alles is daarmee nog lang niet gezegd. Vooral uit de periode rond de bevrijding liggen er nog tal van vragen. Wie waren er bijvoorbeeld allemaal lid van de SS van 
Zuidwolde? Hoe zag de bevrijding van het gebied eruit?
Waren er veel arrestanten?
Kortom, er is nog heel wat onderzoekswerk te verrichten.

Dit artikel is samengesteld met behulp van het archief van Arie, interviews met leden van de KP - Rieks en de SS en het tweedelige werk "Het Grote Gebod".